Audiodeskrypcja fasady budynku Teatru Polskiego w Bielsku-Białej

Wymiary fasady – wysokość 14 metrów, szerokość 24 metry

Bielsko-Biała, Polska

 

Fasada budynku Teatru Polskiego jest prostokątna, z trójkątnym szczytem w części centralnej. Jej wymiary to: 24 metry szerokości i 14 metrów wysokości.

Elewacja tynkowana, w kolorze piaskowym, o bogatym wystroju architektonicznym, z poziomym boniowaniem - rodzajem dekoracyjnego opracowania muru w postaci prostokątnych, ułożonych poziomo płaszczyzn.  

Budynek trójkondygnacyjny. W fasadzie wyraźnie zaznaczona część parterowa. Od pierwszego piętra oddziela ją ozdobny gzyms, ciągnący się na całej szerokości gmachu. Pod nim płaskorzeźbiony, poziomy pas dekoracyjny zwany fryzem, z motywem regularnego pięcioliścia. Na tej samej wysokości, po obu stronach wejścia głównego - po jednej płaskorzeźbionej głowie męskiej, o wielkości zbliżonej do rozmiarów głowy ludzkiej. Każda okolona bogato rzeźbionym obramieniem.

W pionowej osi fasady, na całej jej wysokości - monumentalny ryzalit środkowy, czyli część gmachu wysunięta do przodu. W jego centrum, na wysokości pierwszego i drugiego piętra – imponujący otwór okienny wpisany w formę łuku triumfalnego.

Od góry część centralną fasady wieńczy trójkątny fronton, wsparty z dwóch stron na podwójnych pilastrach, tak zwanych pilastrach bliźnich. Ich podstawy (bazy) znajdują się tuż ponad gzymsem oddzielającym parter od pierwszego piętra. Na szczycie frontonu króluje klasyczna rzeźba nagiego Apolla, o wysokości dwóch metrów. Patron sztuki ukazany jest w pozie kontrapostowej, z lewą nogą wysuniętą ku przodowi. Jego ramiona okrywa zarzucona luźno szata. W lewej, uniesionej nieco do góry dłoni trzyma lirę, prawa ręka opuszczona jest swobodnie wzdłuż muskularnego ciała o idealnych proporcjach. Twarz poważna, o szlachetnych rysach, zwrócona jest w prawo. Apollo spogląda w dół, na plac teatralny rozciągający się u jego stóp. Głowę boga zdobi wieniec laurowy, a włosy układają się w lekkie fale. Po obu stronach frontonu, w  jego prawym i lewym rogu, ustawione są pękate, kamienne wazy, ozdobione wicią roślinną. Każda ma wysokość około 80 centymetrów.   

Podstawa trójkątnego frontonu jest przerwana, a w jego polu wewnętrznym ukazano dwie płaskorzeźbione kobiece postaci anielskie, ponad dwumetrowej wielkości. Anioły umieszczono symetrycznie, lekko ukośnie. Zwrócone są do siebie twarzami. Pomiędzy nimi ozdobna, rzeźbiona owalna tarcza, zwaną kartuszem. Na niej złoty napis „Teatr Polski”. Anioły podtrzymują kartusz w dłoniach z dwóch stron. Na anielskich twarzach o regularnych rysach maluje się pogodny wyraz. Długie, nieco rozwiane włosy spływają na kark kaskadą fal. Półnagie, smukłe ciała aniołów ukazane są przodem do widza, ale górna część tułowia i głowa każdego z nich są odchylają się nieco w stronę kartusza. Pokaźnych rozmiarów, podłużne  skrzydła rozłożone są na boki. Pokrywają je duże, wyraźnie zaznaczone pióra. Smukłe ramiona, niewielkie piersi i krągłe brzuchy aniołów są obnażone. Z kobiecych bioder spływa swobodnie na nogi, jakby unoszona wiatrem, mocno udrapowana tkanina. Anioły sprawiają wrażenie, jakby unosiły się w przestworzach.

Pod anielskimi postaciami, na wysokości dwóch pięter, rozciąga się reprezentacyjne, pokaźnych rozmiarów arkadowe okno. Otwór okienny ma szerokość prawie trzech metrów i wysokość sześciu metrów. Wpisany jest  w formę arkady, z łukiem wspartym z dwóch stron na półkolumnach zwieńczonych kapitelami korynckimi. Każdy z nich ozdobionymi jest liśćmi akantu i głową maszkarona. Okno o ozdobnej, rzeźbionej stolarce w kolorze ciemnozielonym podzielone jest na dziewięć kwater. Szczyt łukowatego obramienia otworu okiennego zdobi maszkaron – płaskorzeźbiona maska o męskich rysach, wydatnych, rozwartych szeroko ustach, z małymi ostrymi rogami i brodą rzeźbioną w mocno stylizowane spiralki.

Poniżej otworu okiennego, nad wejściem głównym do budynku, umieszczono ażurowy, przeszklony daszek na ozdobnej metalowej konstrukcji.

Wejście główne usytuowane jest centralnie, obramione lekko łukowatym portalem, z drewnianymi, dwuskrzydłowymi drzwiami. Z placu teatralnego do wejścia prowadzą trzy kamienne stopnie schodów. W murze po obu stronach drzwi - płytkie wnęki o wymiarach metr na metr. Obecnie przeszklone, pełnią rolę gablot repertuarowych teatru. Nad każdą z nich płaskorzeźby przedstawiające męskie twarze okolone bogato rzeźbioną dekoracją.

Dwie boczne części fasady są nieco węższe od części środkowej, wysuniętej ku przodowi. Dominują w nich muszlowe nisze umieszczone na wysokości pierwszego piętra, z lewej i prawej strony. W niszach umieszczono pełno postaciowe rzeźby muz naturalnej, ludzkiej wielkości.  Pod stopami każdej z kobiet udekorowane girlandami cokoły. Twarze muz o regularnych, spokojnych rysach prezentują klasyczny typ piękna. Włosy upięte do góry, ułożone w fale.  Sylwetki ukazane w układzie kontrapostowym. Odziane w długie, drapowane antyczne szaty - chitony. Pod drapowaniami tkaniny uwidoczniono kobiece kształty. Muza w niszy po lewej stronie fasady to Kaliope. Ze względu na sąsiedztwo drugiej muzy – Talii, zwykle identyfikowana była błędnie jako Melpomena – muza tragedii. Jednak trzymany przez nią  atrybut – deseczka do pisania – wskazuje, że to Kaliope - opiekunka poezji epickiej, muza „o pięknym głosie”. Jej głowę zdobi królewski diadem. W niszy z prawej strony stanęła Talia, opiekunka komedii i poezji bukolicznej. Tháleia znaczy kwitnąca, stąd też laurowo-różany wieniec w ugiętej prawej ręce, chociaż według obowiązującej ikonografii powinien być upleciony z bluszczu. Jej lekko uśmiechnięta twarz zwiastuje pogodny nastrój sztuki, której patronuje.

Nad każdą z nisz znajduje się prostokątna, lekko wgłębiona część ściany zwana płyciną, ozdobiona u dołu płaskorzeźbionym fryzem w formie falistej wstęgi. Poniżej nisz, na wysokości parteru, po jednym prostokątnym ślepym oknie.

 

Historia gmachu sięga 1890 roku. Zaprojektowany został przez cenionego wiedeńskiego architekta Emila Rittera von Förstera w stylu palladiańsko-klasycyzującym i został wzniesiony w niespełna rok. Zgodnie z założeniem Förstera, przypomina on Operę Wiedeńską i Teatr Narodowy w Budapeszcie. Teatr Miejski (Stadt Theater) zainaugurował działalność 30 września 1890 roku. W miesiąc później na jego tyłach wzniesiono dodatkowy budynek, magazyn dekoracji i malarnię, w 1998 roku zaadaptowany na Małą Scenę.

W 1905 roku teatr został przebudowany zgodnie z projektem firmy Fellner&Helmer z Wiednia. Poszerzono widownię, zlikwidowano loże na pierwszym piętrze na osi wnętrza, dobudowano dwa piętrowe aneksy przy elewacjach bocznych.

W latach 1890-1945 teatr był siedzibą teatru niemieckiego. Historia Teatru Polskiego, ze stałym zawodowym zespołem aktorskim, rozpoczęła się po II wojnie światowej. Fakt ten upamiętniony został w fasadzie, gdzie widnieje napis Teatr Polski umieszczony w ozdobnym kartuszu na frontonie.

 

Autor tekstu audiodeskrypcji: Joanna Feikisz